1.HISTORIE:   
 
De laatste jaren blijken devotieprenten, meer in het bijzonder de Vlaamse Sanctjes, (zeg maar Antwerpse religieuze grafiek) in publicaties en bij het publiek, steeds meer aandacht te krijgen. "Andachtsbild" was en is nog steeds op zijn plaats!

Op veilingen, op ruilbeurzen en in antiquariaten halen deze voorbeelden van volkse kunst en devotie een goede handelswaarde! In deze tijd waar religie en devotie steeds meer op de achtergrond verdwijnen, lijkt het koesteren en verzamelen van "SANTJES" een reflex naar de geborgenheid, de gemoedelijkheid, het mystieke van vervlogen tijden.

De studie van de devotieprent brengt ons een boeiend stukje cultuurgeschiedenis. 

Wellicht vinden devotieprentjes hun oorsprong in miniaturen en fresco's. Deze prentjes werden eerst gebruikt als bladwijzer en/of wandversiering. Later wilden devotieprenten vooral de vroomheid bevorderen.

Steeds meer wetenschappers raken ervan overtuigd dat de boekdrukkunst zou ontstaan zijn uit de noodzaak om op grote schaal devotieprenten te kunnen verspreiden. 

Dit impliceert dat er voor 1437 (ontstaan van de drukkunst) reeds prenten bestonden. Meestal worden hier de verluchtingen in manuscripten en de hoogdruk met houtblok bedoeld.

De massale verspreiding van prentjes kon pas gebeuren na het ontstaan van de boekdrukkunst in de 15e eeuw. 

Omstreeks het einde van de veertiende eeuw zagen de eerste houtsneden het levenslicht. De houtsnede is de oudste werkwijze om prenten en prentjes te vermenigvuldigen. Volgens A.J.J. Deelen is de oudste, gedateerde prent op papier de H.Maagd met Heiligen (prentenkabinet Brussel) die het jaartal 1418 draagt. Toch kennen wij al veel eerder religieuze prenten. Vanaf 1300 werden ze reeds met de hand geschilderd op perkament of papier. De "pictor ymaginum" of "beildekensschilder" verkocht prentjes in eigen woonplaats en zo mogelijk tot ver daarbuiten.

 Vanaf de vijftiende eeuw maakten de graveurs vooral kopergravures. Naast prenten voor een adellijk publiek en de hogere burgerij worden er vanaf deze periode ook prentjes gedrukt voor Jan en alleman! Na 1550, wanneer de godsdienstige en politieke toestanden in de Nederlanden grondig veranderen, breekt er voor de Vlaamse graveerkunst (zeg maar Antwerpse "prentenvercoopere" een gouden tijd aan.

Als reactie op de Protestantse afkeer voor al wat afbeeldingen betreft (beeldenstorm) komt er onder impuls van de jezuieten een contrareformatie op gang.

Het graveren en drukken van devotieprentjes werd in Antwerpen ingevoerd door de Haarlemmer Filip Galle die hier omstreeks 1567 kwam wonen en stamvader werd van drie graveursgeneraties.

 De Jezuieten waren ongetwijfeld de grootste afnemers van religieprenten. Zij gebruikten deze prenten om de massa meer zin voor religie bij te brengen. Behalve religieuze prenten ontstonden er in de 15e eeuw reeds met de hand geschilderde speelkaarten. Als onderwerp voor de devotieprenten weerhouden we religieuze taferelen: Maria, Heiligen, episodes uit het leven van Christus.

Naast de "printsnijders" waren de kloostergemeenschappen van mannen en vrouwen naarstig bezig met productie, het inkleuren en de verspreiding van deze prentjes. Toch zijn de Vlaamse volksprenten, die dateren van voor de 19e eeuw vrij schaars. De kleine devotieprentjes en de bedevaartvaantjes zijn hier de uitzondering op de regel. In het noorden van Nederland beperkte de productie zich hoofdzakelijk tot bijbelprenten. Hier is nog geen scherp onderscheid tussen de kunstprent en de volksprent.

Overigens duidt het woord volk, in de samenstelling "volksprent" op de bestemming van de prent en niet op de populaire of het artistieke gedeelte van de uitvoering of de inhoud. Vele prenten zijn dan ook van bekende kunstenaars. Omstreeks het midden van de 16e eeuw was de Benedictijnerabdij van Sint-Truiden een belangrijk centrum van religieuze prentkunst. Echter tegen het einde van die eeuw namen beroepsgraveurs en prenthandelaren dit werk over. Antwerpen werd voortaan het belangrijkste productiecentrum.

De belangrijkste graveurs hier waren: Antoon en Hieronymus Wiericx, Adriaan Huberti, Adriaan Collaert, Filip Galle. 

E. van Heurck legde een biografische naamlijst aan van 178 graveurs die van de 16e tot de 18e eeuw op dit terrein werkzaam waren in Antwerpen. Het betreft hier soms hele kunstenaarsgeneraties die van vader op zoon het vak voortzetten. De bekendste geslachten zijn: de Galles, de van Merlens, de Bouttats, de Bunels, de Collaerts, de De Mans, de Huberti's, en natuurlijk de Wiericxen.

Zoals gezegd genoten de heiligenprentjes of santjes in de volksdevotie de meeste bijval. Dat Antwerpen het belangrijkste productiecentrum uit zijn tijd was zal niet alleen te maken hebben met de tegenreformatie maar ook met de ver doorgedreven kunstdruktechnieken die de Antwerpse drukkers beheersten (Plantin Moretus). Dit duurde tot aan de Franse revolutie (omstreeks 1790). Daarna verhuisde de productie naar andere centra zoals Augsburg en Parijs.

Er kunnen heel wat vragen gesteld worden wat betreft het doel en gebruik van devotieprentjes. De geschreven teksten aan de achterzijde van de prentjes geven dikwijls antwoorden op deze vragen.

1) applicatieprent:  Meestal een gravure, met oplegwerk van uitgeknipte stoffen, die op perkament of papier werden aangebracht.
	2) burijngravure:  Gravure waarbij iedere lijn, door een naald met een ruitvormige spits (een burijn), in spiegelbeeld op een koperplaat aangebracht wordt.
3) canivet:  Prenten die met een klein pennenmes (canivet) of met speciale schaartjes, opengewerkt en/of geprikt werden, meestal met een beschilderd médaillon in het midden.
	4) ets:  Een koper-of zinkplaat, wordt met een laagje vernis bedekt, daarna zwart gewalmd en bekrast met een etsnaald. Een zuur bijt nu het metaal verder uit. Daarna wordt de vernis verwijderd, de plaat ingeinkt en onder de diepdrukpers gebracht.
5) fotografische prent:  Lichtdruk = vlakdruktechniek op een glazen plaat, die berust op de gevoeligheid van licht voor chroomzouten. Levert perfecte reproducties op.
	6) gedreven afbeelding:  Het resultaat van metaaldrijfwerk (zilver, goud, koper).
7) geponste kant prent:  Machinaal vervaardigde, opengewerkte rand of volledige prent. (Meestal Parijzer papieren prentjes uit de 19e eeuw).
	8) houtgravure:  In kopsgezaagd palmhout wordt de afbeelding in spiegelbeeld aangebracht. Er vormen zich witte lijnen en zwarte vlakken door toepassing van het hoogdrukprocédé.
9) houtsnede:  Uitgesneden stempels (in spiegelbeeld aangebracht) op in de langsrichting gezaagd fruitbomenhout. Gebruik van het hoogdrukprocédé.
	10) ingekleurde gravure:  Houtsnede, hout-, koper-, staal- en steengravure, die ambachtelijk (manueel) werden beschilderd binnen de lijnen.
11) kopergravure:  Met een graveerstift wordt, in spiegelbeeld, de voorstelling uit een plaat gesneden. De opgekrulde randjes worden weggeschraapt. Met een tampon wordt inkt op de plaat gebracht en vervolgens wordt de plaat weer zorgvuldig gereinigd. Het papier wordt dan wat vochtig gemaakt zodat het de inkt in de groeven kan opzuigen. De plaat wordt dan krachtig aangedrukt. =diepdrukprocédé.
	12) litho:  De lithografie is een steendruk (op een steen). Sinds 1795.
13) prikprent:  Delen van de voorstelling of van de rand van de prent worden met een naald geprikt.
	14) schildering:  De prent is een klein schilderijtje (meestal een aquarel of gouache), volledig met de hand geschilderd.
15) fotografische prent:  Een kleurenreproductie of foto.
	16) tekening:  Een prent die volledig met de hand werd getekend.(ook met inkt).

Soort:

Prentjes die hun naam kregen: omwille van hun gebruik, omwille van hun oorsprong, omwille van de iconografie of omwille van de creator.

1) aflaatprentje:  prentje, gekoppeld aan een strafvermindering.
	2) amuletprentje:  prentje dat bescherming biedt, indien meegedragen.
3) bedevaartprentje:  aandenken aan een boetetocht, ommegang.
	4) bedevaartvaantje:  driehoekig wimpeltje als aandenken aan een bedevaart.
5) bidprentje:  doodsprentje, gedachtenis aan een overledene.
	6) communieprentje:  gedachtenis aan een eerste communie.
7) driekoningenbriefje:  beschermprentje, aangeraakt aan de relikwie te Keulen biedt het bescherming als het meegedragen werd op reis.
	8) eet- en slikprentje:  werd opgegeten om te genezen van ziekten en razernij.
9) embleemprentje:  heeft een allegorische voorstelling.(soms: amor divinus/anima)
	10) ex-voto:  zilveren plaatje, getuigenis van een verkregen gunst.
11) gebedsprentje:  voorstelling ging gepaard met (meestal) een rijmgebed.
	12) geboorte- of doopprentje:  gedachtenis aan een geboorte of doopsel.
13) getijdenboekblad:  verluchte bladzijde(n) uit een zeer oud gebedenboek.
	14) Harrerprentje:  aangekleed prentje, voorzien van goudbladfolie.
15) harteprentje:  embleemprentje, waarbij het hart(en) centraal staan.
	16) huiszegen:  In huis of stal opgehangen prent(je).Biedt bescherming.
17) lidmaatschapsprentje:  prentje gekoppeld aan een sodaliteitsbewijs.(R.K.groep)
	18) litanieprentje:  prentje gekoppeld aan een of andere litanie.
19) nieuwjaarsprentje:  prentje dat met nieuwjaar door de pastor uitgereikt werd.
	20) offerandeprentje:  werd bij de feestdag van de patroonheilige van een gilde uitgereikt (geofferd) aan de gildenbroeders.
21) relatieprentje:  meestal kantprentje dat uit vriendschap gegeven wordt.
	22) relikwieprentje:  als een reliek aangeraakt werd bezat het magische kracht.
23) santje:  heiligenprentje, afbeelding van een of meerdere heiligen of voorstellingen uit het oude- of nieuwe testament of uit het (verborgen) leven van Jezus
	24) scapulierprentje:  broederschapbewijs, al of niet van textiel. Biedt bescherming aan de drager.
25) suffragieprentje:  prentje, dat maandelijks uitgeloot of gekozen werd door leden van broederschappen of door gewone gelovigen en dat aanspoorde om de heiligen te vereren en hun deugden na te volgen
	26) tekstprentje:  blaadje zonder voorstelling, met religieuze tekst en met een randversiering. (ter grootte van een prentje).
27) vormselprentje:  gedachtenisprentje aan een vormsel.
	28) vouwprentje:  al dan niet "speels" prentje. Ook prent waarbij zwarte magie en heiligenverering elkaar kruisen, zodat er een bijzonder "krachtig" amulet ontstaat.